Sjaak Neefjes is een 'out of the box' denkende, gepassioneerde en maatschappijgerichte onderzoeker met baanbrekende onderzoeksresultaten. Sjaak Neefjes studeerde Chemie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij behaalde zijn PhD aan het Nederlands Kanker Instituut (NKI) met zijn thesis ‘Cell Biological Aspect of MHC-class I and II molecules’. Neefjes is momenteel hoogleraar Chemische Immunologie en hoofd van de afdeling "Cel en Chemische Biologie" in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Het onderzoek van Prof Neefjes situeert zich rond de interactie van kanker of de verwekkers van kanker met het immuunsysteem en combineert chemie, celbiologie en biochemie met genetische screenings. Zijn inzichten rond de betrokken cellulaire processen hebben op verschillende fronten tot doorbraken geleid die betere en specifiekere behandelingen voor kankerpatiënten op termijn mogelijk maken.
Radiotherapie stimuleert eigen immuunsysteem
MHC-moleculen presenteren antigene peptiden om antivirale en anti-tumor processen aan te zwengelen. Neefjes’ lab kon aantonen dat radiotherapie de expressie van deze MHC-moleculen activeerde en daarbij de activiteit van het immuunsysteem tegen de kankercellen verbeteren. Onder andere op basis van deze bevindingen, worden er momenteel klinische studies gedaan bij patiënten met kanker waarbij de combinatie van immuuntherapie en bestraling onderzocht wordt.
Behandelen van bacteriële infecties kan kanker vermijden
Daarnaast heeft Neefjes een verband kunnen leggen tussen bepaalde bacteriële infecties en het krijgen van galblaaskanker. Bacteriële infecties kunnen leiden tot kanker door specifieke intracellulaire signalen te activeren. De inzichten van Neefjes' lab maken het mogelijk om antibiotica te ontwikkelen die inwerken op de gastheer in plaats van op de bacterie zelf. De link tussen bacteriële infecties en kanker (bv. voedselvergiftiging door Salmonella en darmkanker) toont aan dat kanker in een aantal gevallen vermeden kan worden door gepaste preventieve maatregelen.
Betere chemotherapie met minder bijwerkingen: een nieuwe therapie in de maak
Door chemische modulaties van bestaande chemotherapieën identificeerde Neefjes’ groep een nieuw werkingsmechanisme van de anti-kanker activiteit. Neefjes liet zien dat sommige antracyclines (aclarubicin) hun cytotoxic activiteit uitoefende door het uitwerpen van de histones op specifieke plaatsen in de chromatine en niet door het creëren van dubbelstrengige DNA-breuken. Het uitfilteren van deze laatste resulteerde in veel minder bijwerkingen. Aclarubicin was al sinds midden jaren 90 van de Europese markt verdwenen wegens financiële redenen (en een moeilijk patenteerbaar fermentatieproces), maar Neefjes en zijn partners ambiëren dit product weer op de markt te brengen volgens Europese standaarden.
Financiering via onder meer de Josephine Nefkens prijs en meer recentelijk de Spinoza prijs, maken de verdere ontwikkeling mogelijk. Het middel wordt onderzocht bij patiënten met een vorm van bloedkanker, acute myeloide leukemie. Het werk van Neefjes wordt nationaal en internationaal erkend. Zo is hij lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en heeft hij tweemaal een ERC Advanced Research Grant ontvangen. Dit is een prestigieuze Europese onderzoekssubsidie. Neefjes is een gepassioneerde spreker die op een onderhoudende en verhelderende manier zijn inzichten kan overbrengen op een breed publiek. Tevens heeft hij concrete stappen gezet om de bevindingen om te zetten naar toepassingen in de kliniek.
Links:
Neefjes’ lab: https://ccb.lumc.nl/about-the-neefjes-lab-172
Spinoza prijs 2020:
